"سرهنگ ثریا" چکیده مهر مادران

فاش نیوز - جنگ ما بر اساس دفاع از سرزمین‌مان شکل گرفت. فیلم جنگی، یک پدیده ناگوار را نشان می دهد که خسارت و ویرانی به بار آورده است. اما در سینمای دفاع مقدس، ارزش های ملی و دینی و فرهنگی در موضوعات، حفظ شده و رشد نیز می کنند و نیروهای ما با مد نظر داشتن این ارزش ها وارد میدان شدند.

دفاع مقدس اواخر دهه ۵۰ و سال های دهه ۶۰ تمامی ایران را فرا گرفت و اثرات آن همچنان وجود دارد و تا سال ها بعد، همراه ایرانیان خواهد بود. آن روزها آن قدر متعالی و ارزشمند است که نیاز دارد بیشتر به آن پرداخته شود. آثار ساخته شده در این حوره تنها بخش کوچکی از آن عظمت را به تصویر کشیده که هر لحظه از آن دوران، یک درس بزرگ است.

عرصه سینمایی دفاع مقدس یکی از ژانرهای با سابقه و تاثیرگذار و همیشه ثابت جشنواره فیلم فجر است که با افت و خیز بسیاری در این ۴۰ دوره روبرو بوده و افزایش تولید و تداوم حمایت های بودجه ای و لجستیکی و ابزارهای روزآمد سینما و همچنین موضوع مناسب و فیلمنامه قوی و پرداختِ جذاب را می طلبد. در سال هایی که آثار کمدی و اجتماعی تبدیل به تولید غالب فیلم های سینمای ایران شده و سینمای دفاع مقدس مهجور مانده است.

"لیلی عاج" که چهره هنر تئاتر انقلاب در حوزه تئاتر است و پیش از این نمایش "بابا آدم" را با همین موضوع در چهلمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به روی صحنه برده و برنده جایزه شده است، حالا در "سرهنگ ثریا" (چون خانم "ثریا عبداللهی" در آن جا مسائل خانواده ها را رفع و رجوع می کند و مواظب همه است، عراقی ها به او "عقید ثریا" می گفتند) جوی پادگانی دهشتناک را به تصویر می کشد که داشتن زندگی عادی و طبیعی را به چالش کشیده و فرزندان از وحشتِ برچسب خیانت و وادادگی، حتی نزدیک‌ترین فرد یعنی مادران خودشان را طرد، و در برابر آزادی خودشان نیز مقاومت می کنند. مادرانی دلتنگ که تنها خواسته‌شان این است که اجازه دهند تا فرزندانشان را ببینند. موقعیت هولناک و پیچیده‌ی انسانی و تاریخی، و رویارویی احساس و عاطفه و مهر ساده مادری با ایدئولوژی پیچیده و ترس از طردشدن در جوی سنگین و وضعیتی نفس‌گیر و دامنه‌دار که آنقدر ادامه دارد تا یک طرف نابود و متلاشی شود، بدون این که مادران و فرزندان چشم در چشم هم بشوند.

فیلم کلیشه‌شکنی از مادر ایرانی می کند و مادر کنش‌مند یکی از اعضای سازمان مجاهدین خلق(منافقین) را در میانه‌ی این آوردگاه، با حفظ وقار مادری اش به نمایش می گذارد که رهبری یک گروه را بر عهده دارد و توصیفی زنانه و قهرمانانه از مواجهه با آنان دارد. اگر چه کارگردان علی‌رغم تمامی تلاش های مثال‌زدنی اش که خبر از ظهور یک بانوی فیلم‌ساز با استعداد، آن هم در عرصه به ظاهر مردانه جنگ می دهد، تا به انتها مجذوب همین ایده شده است و از قصه‌گویی و اوج و فرودهای روایی و دراماتیک برای یک فیلم‌نامه دوساعته که کمداشت ها و همینطور اضافاتی دارد، دور مانده است. بلندگوی در دست ثریا یک روش مسالمت آمیز در برابر سلاح خشونت‌آمیز گروهک منافقین است. اقتدار ثریا برخلاف اقتدار سازمان تروریستی مقابلش، مظهر شر نیست.

"سرهنگ ثریا" گوشه ای از رنج و امید خانواده هایی را به تصویر می کشد که چشم‌انتظار دیدن اعضای خانواده‌شان هستند. پدران و مادران سالخورده در حالی که قاب عکس فرزندانشان را در دست داشتند، در «خانه‌ی رسانه»‌ی جشنواره‌ی فیلم فجر حاضر شدند و توجه ها را به خود جلب کردند و بغض هایی را ترکاندند و اشک هایی را با تحسین روان ساختند.

سرهنگ ثریا از زاویه ای متفاوت به حضور سازمان تروریستی موسوم به «مجاهدین خلق» و اعضایش در پادگان اشرف عراق (و حالا تیرانا در آلبانی) می پردازد. رویکردِ مادرانه و تلاش مجدانه و مرارت ها و ملالت های یک مادرِ لیدر و فرمانده به نام ثریا برای یافتنِ و ملاقات فرزندش که عضو این سازمان می باشد؛ و خانواده‌هایی دردمند و چشم‌انتظار اما امیدوار از قومیت های مختلف ایرانی (عرب و ترک و گیلک و...) با نام کمپ آزادی که می خواهند با تلاش ها و زمین خوردن های پی در پی، فرزندانشان را از آن اردوگاه جهنمی خارج کنند و نجات دهند، اما نمی توانند؛ و این تکرار و زجرِ مدام، پایانی ندارد و فرزندانی که از پشت سیم خاردارها و میله ها حتی مادرانشان را سنگباران و طرد می کنند و نمی توانند آنها و دیگران - غیر از خودشان و نظراتشان - را بپذیرند. ایدئولوژی‌ای که خانواده و مادر را نیز هدف قرار می دهد.

زن بودن کارگردانِ فیلم و توصیفی زنانه از رویارویی با سوژه منافقین و کار در یک فضای خشن و نمایش دیگرگونه و غیرکلیشه ای از پرسونای مادر ایرانی به چشم می آید. حادثه (نه اکشن) و فاجعه قبل از شروع فیلم رخ نموده است. کارگردان با آه و فغانِ ثریا، بدون قصه‌گویی و پرداخت گره های دراماتیک و تعلیق و دراماتیزه کردنِ روایت، می خواهد نسبت به این ایده خاص، آگاهی و احساس هم‌دردی ایجاد کند و چنین رسالتی را ابلاغ کند؛ بدون آن که دوربین وارد کمپ شود (بجز سکانس نهایی) و جهان‌بینی این ایدئولوژی را دست کم برای مخاطبانی که اطلاعاتی درباره منسک آنان ندارند پررنگ نماید.

جو دیکتاتوری که هیچ‌کس به دلیل احساس گناه نمودن، سئوال یا پرسشی راه نمی دهد. یک‌سو زندگی طبیعی و معمولی و سوی دیگر زندگی پادگانی و یکدست. رساندن صدای مادران از بلندگو و رسانه و مسالمت‌آمیز، در برابر خشونت. مرز و دیواری وسط بیابان و یک طرف ایرانی متکثر از اقوام، و طرف دیگر ایرانی یک شکل.

و در این میان فیلم، تنها برای مخاطب آگاهی با طعم اگرچه قهوه تلخ دارد. معجزه سینما را در پروراندن سوژه های واقعی نمی توان انکار کرد. فیلم قدرتی دارد که هیچ ابزاری در عصر کنونی ندارد.

|| تورج اردشیری‌نیا